Od samogłoski do tekstu – metoda symultaniczno-sekwencyjna nauki czytania prof. Jagody Cieszyńskiej
Współczesna edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna coraz częściej sięga po metody zgodne z naturalnym rozwojem dziecka oraz najnowszymi odkryciami neuropsychologii. Jedną z najbardziej efektywnych i uznanych metod nauki czytania w Polsce jest metoda symultaniczno-sekwencyjna, opracowana przez prof. dr hab. Jagodę Cieszyńską – logopedę, terapeutkę i specjalistkę w zakresie psychologii klinicznej dziecka.
Metoda ta opiera się na wieloletnich doświadczeniach terapeutycznych oraz badaniach nad funkcjonowaniem mózgu dziecka. Jej wyjątkowość polega na integracji pracy obu półkul mózgowych oraz na przyjaznym, zabawowym charakterze nauki, który stymuluje rozwój językowy dziecka i umożliwia szybkie oraz trwałe opanowanie czytania ze zrozumieniem.
Podstawowe założenia metodyMetoda symultaniczno-sekwencyjna różni się od klasycznego podejścia fonemowego. Zamiast wprowadzać głoski w izolacji, jak to ma miejsce w tradycyjnych metodach analityczno-syntetycznych, tutaj podstawową jednostką nauki czytania jest sylaba – najbliższa dziecku struktura dźwiękowa. Czytanie rozpoczyna się od globalnego rozpoznawania samogłosek i sylab otwartych, a nie od nauki pojedynczych liter.
W metodzie tej wykorzystuje się asymetrię funkcjonalną mózgu:
-
Prawa półkula (symultaniczna) odpowiada za globalne rozpoznawanie obrazów, rytmu, melodii i struktur całościowych. Uczestniczy w pierwszym etapie nauki – rozpoznawaniu samogłosek, wyrażeń dźwiękonaśladowczych, rzeczowników.
-
Lewa półkula (sekwencyjna) zajmuje się analizą, przetwarzaniem liniowym oraz kodowaniem fonologicznym. Zostaje stopniowo włączana w kolejnych etapach, gdy dziecko zaczyna składać sylaby, wyrazy i teksty.
Etap I – Od samogłosek do sylab otwartych
Początek nauki to globalne rozpoznawanie samogłosek prymarnych (np. A, O, U, E, I, Y). Każda litera zostaje zilustrowana ruchem, gestem oraz obrazem, co sprzyja multisensorycznemu zapamiętywaniu (integracja wzroku, słuchu i kinestezji). Przykładem może być gest uniesienia rąk dla samogłoski Y – odpowiada to jej graficznemu obrazowi.
Po opanowaniu samogłosek wprowadzane są sylaby otwarte (np. MA, MU, BE), które zawierają nowe spółgłoski, ale nigdy nie występują one w izolacji – zawsze są osadzone w sylabach. W tej fazie dużą rolę odgrywają wyrażenia dźwiękonaśladowcze, które są naturalne dla dzieci i silnie zakotwiczone w ich doświadczeniu językowym.
Etap II – Od sylab otwartych do wyrazów
W tym etapie poszerzany jest repertuar sylab otwartych. Pojawiają się nowe spółgłoski, które w połączeniu z samogłoskami tworzą coraz bardziej zróżnicowane sylaby (BA, BO, TA, TE, MO). Dziecko zaczyna rozpoznawać globalne wyrazy, najpierw znane mu z życia codziennego, a następnie nowe, nieznane, co zwiększa jego kompetencje językowe i fonologiczne.
Etap III – Czytanie sylab zamkniętychW tym momencie wprowadzane są sylaby zamknięte (np. LOL, MUK, NYK), czyli takie, które kończą się spółgłoską. Uczy się również czytania pseudowyrazów – sztucznie stworzonych słów, nieistniejących w języku, np. "tikume" czy "inos". Celem jest rozwijanie percepcji fonologicznej i umiejętności dekodowania, a nie zgadywania na podstawie kontekstu.
Etap IV – Rozszerzanie repertuaru sylabDo zestawu sylab dołączane są dwuznaki (np. SZ, CZ, DZ) oraz spółgłoska ł, która ze względu na swoją specyfikę akustyczną i artykulacyjną wprowadzana jest dopiero po opanowaniu prostszych jednostek językowych. Praca nadal opiera się na sylabach otwartych i zamkniętych.
Etap V – Samodzielne czytanie tekstówDziecko zaczyna czytać proste teksty, ale praca na sylabach trwa nadal. W tym etapie pojawiają się:
-
spółgłoski miękkie (np. ń, ś, ź),
-
samogłoski nosowe (Ą, Ę),
-
złożone struktury wyrazowe.
Czytanie odbywa się ze zrozumieniem, a proces w pełni angażuje kompetencje lewej półkuli mózgu, przy wsparciu prawej (np. dla rozpoznawania znanych wyrazów globalnie).
Zasady pracy w metodziePraca w metodzie Cieszyńskiej odbywa się zawsze zgodnie z cyklem:
1. Powtarzanie
Dorosły odczytuje sylabę, a dziecko ją powtarza. Utrwalaniu pomaga obserwacja układu ust oraz wspomagające gesty i obrazki. To etap osłuchania i kojarzenia dźwięku z obrazem.
2. Rozumienie (różnicowanie)
Dziecko odczytuje sylabę pokazaną przez dorosłego lub odwrotnie – wskazuje sylabę wypowiedzianą przez nauczyciela. W razie trudności stosuje się wizualizacje i rekwizyty wspomagające pamięć.
3. Nazywanie (czytanie)
Dziecko samodzielnie czyta sylabę lub wyraz. Skuteczną techniką w tym etapie jest zamiana ról – dziecko staje się nauczycielem, a dorosły uczniem. To aktywizuje i wzmacnia poczucie kompetencji oraz utrwala materiał.
Seria „Kocham czytać” – narzędzie do pracy
Do metody symultaniczno-sekwencyjnej opracowano 18 zeszytów z serii „Kocham czytać”. Każdy zeszyt zawiera:
-
ćwiczenia dostosowane do konkretnego etapu,
-
ilustracje wspomagające zapamiętywanie,
-
instrukcje dla rodziców i terapeutów,
-
zadania aktywizujące dziecko sensorycznie i językowo.
Kolejność wprowadzania materiału jest ściśle określona i musi być przestrzegana – warunkiem sukcesu metody jest jej strukturalność i konsekwencja.
Dlaczego warto wybrać tę metodę?
Metoda prof. Cieszyńskiej to nie tylko nauka czytania – to także:
-
wspieranie rozwoju mowy i myślenia,
-
budowanie motywacji wewnętrznej do nauki,
-
aktywizacja obu półkul mózgu,
-
zapobieganie dysleksji i innym trudnościom szkolnym,
-
integracja sensoryczna i językowa.
Zalecana szczególnie dla:
-
dzieci w wieku przedszkolnym,
-
dzieci z opóźnionym rozwojem mowy,
-
dzieci dwujęzycznych,
-
uczniów z ryzykiem dysleksji lub zaburzeń koncentracji
Metoda symultaniczno-sekwencyjna to jedna z najnowocześniejszych i najbardziej skutecznych metod nauki czytania, w pełni zgodna z neuropsychologiczną wiedzą o rozwoju dziecka. Jej strukturalna, stopniowa natura, oparta na sylabach, pozwala dzieciom nie tylko szybko opanować technikę czytania, ale także zrozumieć tekst, co stanowi cel właściwej edukacji językowej.
