BAJKOTERAPIA

 

Terapeutyczne oddziaływanie literatury

Literatura dziecięca przez wiele lat była traktowana głównie jako narzędzie edukacyjne, mające na celu wychowanie i nauczanie. Dopiero pod koniec lat dwudziestych XX wieku zaczęto dostrzegać jej wartość artystyczną. Od tego czasu literatura dziecięca zaczęła pełnić szerszą rolę: miała rozbudzać zainteresowania czytelnicze, zaspokajać ciekawość, udzielać odpowiedzi na ważne pytania, przekazywać wartości moralne, dostarczać wzruszeń i kształtować smak estetyczny. Dopiero niedawno dostrzeżono kolejne jej walory, a wśród nich terapeutyczne znaczenie baśni, które zostały odkryte przez Bruno Bettelheima. W książce Cudowne i pożyteczne. O znaczeniu i wartościach baśni Bettelheim wskazuje, jak baśnie mogą wspierać procesy terapeutyczne. To podejście zostało szeroko spopularyzowane, ukazując literaturę jako narzędzie do przekazywania wiedzy, wzbogacania doświadczeń, ukazywania nowych wzorców myślenia i odczuwania.

Z psychologicznego punktu widzenia, literatura może wprowadzać dzieci w świat bohaterów, których losy mogą mieć terapeutyczne oddziaływanie. Odpowiednio dobrana literatura pozwala na pogłębienie samoobserwacji, co z kolei prowadzi do bardziej świadomego kierowania sobą. Zjawisko to nazywane jest kontrolą bodźców wyzwalających zachowania. Na przykład, sposób myślenia dziecka wpływa na jego emocje i zachowania. Jeśli dziecko spodziewa się porażki, lęk wzrasta, co prowadzi do unikania trudnych sytuacji. Z kolei pozytywne nastawienie sprzyja działaniu, ma korzystny wpływ na zdrowie psychiczne oraz umożliwia wykształcenie nowych, bardziej konstruktywnych sposobów myślenia.

Literatura jako wsparcie emocjonalne

Literatura daje dzieciom możliwość przenoszenia się w świat bohaterów, ich przeżyć i doświadczeń. Dzieci wychowane w rodzinach dysfunkcyjnych mogą poszukiwać wzorców w książkach, które pozwalają im budować swoje osobiste doświadczenia. Na przykład, dzieci mogą odnaleźć wsparcie w książkach takich jak cykl powieściowy Jeżycjada Małgorzaty Musierowicz, gdzie rodzina Borejków, pełna miłości i troski, staje się alternatywą dla rzeczywistości dziecka. Przebywanie w takim literackim świecie pozwala dziecku przeżywać inne emocje, rozwijać empatię i poszerzać swoje horyzonty.

Literatura daje także możliwość identyfikacji z bohaterami, co ma szczególne znaczenie w terapii. Dzieci uczą się, jak radzić sobie z trudnymi sytuacjami, w tym emocjonalnymi, poprzez doświadczenia literackich postaci. Wzorce osobowe, które pojawiają się w książkach, są dla dzieci istotne, ponieważ uczą ich, jakie cele warto realizować i jak do nich dążyć. Kiedy dziecko utożsamia się z postacią, która osiąga sukces, wzrasta w nim poczucie własnej wartości, a także przekonanie, że potrafi poradzić sobie w trudnych chwilach. Książki, takie jak Ania z Zielonego Wzgórza czy Pippi Langstrumpf, od pokoleń stanowią wzór do naśladowania. Bohaterowie tych książek pełnią rolę przewodników po świecie wartości, kształtując osobowość dzieci.

Bajkoterapia i jej terapeutyczne znaczenie

W kontekście terapii dziecięcej, szczególną rolę odgrywa tzw. bajkoterapia. Jest to metoda wykorzystująca baśnie i opowieści do wspierania rozwoju emocjonalnego dziecka. Bajki, takie jak Kopciuszek, Calineczka czy Brzydkie Kaczątko, doskonale nadają się do terapeutycznego oddziaływania, ponieważ pomagają dzieciom przejść przez trudne emocje. Opowieści te niosą ze sobą przesłanie nadziei – nawet jeśli dziecko jest odrzucane lub niezrozumiane, może w końcu odnieść sukces, co sprzyja budowaniu pozytywnego obrazu siebie. Wielu psychoterapeutów zaleca czytanie tych bajek, szczególnie dzieciom przeżywającym trudności emocjonalne, ponieważ pozwalają one zaspokoić potrzeby emocjonalne, dając poczucie bezpieczeństwa i nadziei.

Innym cennym źródłem w terapii jest książka Bajkoterapia autorstwa Jolanty Molickiej, która łączy teoretyczne podstawy bajkoterapii z praktycznymi wskazówkami. Molicka wskazuje, jak wykorzystać bajki w pracy z dziećmi, które przeżywają trudności emocjonalne. Bajkoterapia oferuje dzieciom narzędzia do zrozumienia swoich problemów, umożliwiając im również przepracowanie lęków, napięć i trudnych emocji. Opowiadanie i słuchanie bajek pomaga w integracji emocji i wspiera rozwój psychiczny, szczególnie w okresie dzieciństwa i wczesnej młodości, kiedy dzieci są szczególnie podatne na wpływ wzorców osobowych i emocjonalnych.

Literatura jako narzędzie profilaktyki i rozwoju osobistego

Literatura stanowi także istotne narzędzie profilaktyczne. Wartością terapeutyczną książek jest to, że oferują one alternatywne wzorce zachowań i pozwalają dziecku na identyfikację z bohaterami, którzy stają się dla niego modelami do naśladowania. Mechanizm identyfikacji z bohaterem literackim jest głównym psychologicznym mechanizmem oddziaływania książek na dzieci. Dziecko, identyfikując się z bohaterem, przejmuje jego cechy i wzorce, co wpływa na jego rozwój osobisty i emocjonalny. Literatura buduje zasoby osobiste dziecka, pozwala mu rozwiązywać trudności emocjonalne, pomaga w radzeniu sobie z lękami oraz w budowaniu pozytywnego obrazu siebie.

Bohaterowie literaccy są atrakcyjni nie tylko ze względu na swoje cechy osobowościowe, ale także dlatego, że przeżywają niezwykłe przygody, które zachęcają dzieci do działania. Dzieci, które nie znajdują zrozumienia w świecie dorosłych czy rówieśników, mogą w literaturze znaleźć wsparcie i poczucie, że są w stanie poradzić sobie z trudnymi sytuacjami. Identyfikacja z bohaterem daje dziecku poczucie mocy i pozwala mu przeżyć zastępczą przygodę, która może zaspokoić potrzeby emocjonalne i budować pozytywny obraz siebie.

Podsumowując, literatura pełni w terapii dziecięcej niezwykle ważną rolę. Pomaga dzieciom w radzeniu sobie z trudnymi emocjami, wzbogaca ich doświadczenia, uczy nowych wzorców myślenia i działania. Dzięki odpowiednio dobranym książkom dzieci mogą rozwijać swoje zasoby osobiste, budować poczucie własnej wartości i odnajdywać wsparcie w postaciach literackich. 

Bajkoterapia, jak i inne formy literackiej terapii, dostarczają dzieciom narzędzi do przepracowywania trudnych emocji, oferując nadzieję i poczucie, że ich trudności są przejściowe. Literatura staje się w ten sposób nie tylko sposobem na ucieczkę od problemów, ale także narzędziem do ich rozwiązywania i wzmacniania emocjonalnej siły dziecka.

Polecam:

1. Molicka, J. (2009). Bajkoterapia: Jak pomóc dziecku rozwiązać trudności wychowawcze i emocjonalne przy pomocy bajek. Warszawa: Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna.

   • Książka wprowadza w świat bajkoterapii, oferując praktyczne wskazówki dla rodziców, terapeutów i pedagogów, jak za pomocą bajek pracować z dziećmi przeżywającymi trudności emocjonalne.

2. Bettelheim, B. (2013). Cudowne i pożyteczne. O znaczeniu i wartościach baśni. Warszawa: Wydawnictwo Znak.

   • Bruno Bettelheim, jeden z najważniejszych psychologów XX wieku, omawia terapeutyczne znaczenie baśni, pokazując, jak baśnie mogą wspierać rozwój dziecka oraz jak pomagają w rozwiązywaniu jego wewnętrznych konfliktów.

3. Wender, H. (2011). Baśnioterapia. Praca z dzieckiem przy pomocy baśni i opowieści. Kraków: Wydawnictwo UJ.

   • Książka przedstawia metodę baśnioterapii i pokazuje, jak bajki mogą być stosowane w pracy z dziećmi, szczególnie w przypadku tych, które mają problemy emocjonalne, lęki czy zachowania agresywne.

4. Krasowska, D. (2017). Bajki terapeutyczne. Metody i techniki pracy z dzieckiem poprzez bajki. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie.

   • Przewodnik po metodach bajkoterapii, który omawia techniki pracy z dziećmi za pomocą bajek, opowieści i legend, a także pokazuje, jak bajki mogą być wykorzystywane w terapii indywidualnej i grupowej.

5. Müller, G. (2014). Bajki dla dzieci z problemami emocjonalnymi. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

   • Książka ta jest zbiorem bajek i opowieści terapeutycznych, które pomagają dzieciom w radzeniu sobie z emocjami, lękami, złością czy smutkiem. Zawiera także wskazówki dotyczące pracy z dziećmi z trudnościami emocjonalnymi.

6. Korczak, J. (2011). Pedagogika serca. Bajki i opowieści o dzieciach. Warszawa: Wydawnictwo "Czytelnik".

   • Choć nie jest to klasyczna książka o bajkoterapii, twórczość Janusza Korczaka często wykorzystywana jest w kontekście pracy terapeutycznej z dziećmi. Jego bajki i opowieści niosą wartościowe przesłania, które mogą wspierać rozwój emocjonalny dziecka.

7. Zawisza, K. (2015). Terapeutyczne bajki i opowieści w pracy z dzieckiem. Kraków: Wydawnictwo Impuls.

   • Publikacja ta dostarcza wiedzy na temat tworzenia własnych bajek terapeutycznych oraz wykorzystywania gotowych tekstów w pracy z dziećmi. Wskazówki te pomagają terapeutom, nauczycielom i rodzicom w wykorzystywaniu bajek jako narzędzi w pracy z dziećmi.

8. Lewandowska, E. (2012). Bajkoterapia w pracy z dziećmi i młodzieżą. Warszawa: Wydawnictwo Edukacyjne.

   • Książka zawiera teoretyczne podstawy bajkoterapii, a także konkretne przykłady bajek, które mogą być wykorzystywane w pracy terapeutycznej z dziećmi i młodzieżą.