Brak poczucia bezpieczeństwa u dzieci a niestawianie granic przez nauczycieli w przedszkolu
Poczucie bezpieczeństwa jest jedną z podstawowych potrzeb rozwojowych dziecka. To filar, na którym budowane są kolejne etapy dojrzewania emocjonalnego, społecznego i poznawczego. Dziecko, które czuje się bezpieczne, ma odwagę eksplorować świat, wchodzić w relacje z innymi, wyrażać siebie i radzić sobie z trudnymi emocjami. W środowisku przedszkolnym tę potrzebę bezpieczeństwa w dużej mierze zaspokajają dorośli – nauczyciele. Niestety, kiedy granice w grupie są niejasne lub nieegzekwowane, pojawia się chaos, który wywołuje u dzieci lęk, napięcie i poczucie braku oparcia.
Czym są granice w kontekście pracy wychowawczej?
Granice to nie tylko zasady i normy – to przede wszystkim sposób komunikowania dzieciom, co jest akceptowane, a co nie, co wolno, a czego nie wolno, oraz jakie są konsekwencje ich zachowań. Granice nie mają na celu ograniczenia dziecka, lecz stworzenie bezpiecznej przestrzeni, w której wie, czego się spodziewać, jak się zachować i co grozi w przypadku przekroczenia norm.
Dla dziecka w wieku przedszkolnym jasne granice pełnią funkcję wewnętrznej mapy świata – pomagają zrozumieć reguły społeczne, uczą odpowiedzialności, dają poczucie przewidywalności. Gdy te granice nie są stawiane lub są niestabilne, dziecko zostaje z tym wszystkim samo.
Co oznacza brak granic ze strony nauczyciela?
Brak granic to m.in.:
-
przyzwolenie na krzywdzące zachowania między dziećmi (np. bicie, wyśmiewanie, zabieranie zabawek),
-
brak konsekwencji wobec trudnych zachowań,
-
niespójność dorosłych – różne reakcje nauczycieli na te same sytuacje,
-
unikanie stanowczego reagowania „by nie zrazić dziecka”,
-
nadmierne tłumaczenie bez działania,
-
nadopiekuńczość zamiast konstruktywnej dyscypliny.
Takie podejście może wynikać z dobrych intencji, np. chęci „bycia lubianym” przez dzieci, obaw przed reakcją rodziców, lęku przed oceną innych dorosłych lub braku pewności siebie u nauczyciela. Niemniej jednak efektem jest zachwianie poczucia bezpieczeństwa całej grupy.
Konsekwencje psychologiczne dla dzieci
Dzieci w środowisku pozbawionym jasnych granic mogą reagować w różnorodny sposób:
-
Zwiększone napięcie emocjonalne – nie wiedzą, co wydarzy się za chwilę, kto zareaguje, a kto nie.
-
Lęk i niepewność – szczególnie u dzieci wysoko wrażliwych, które potrzebują porządku i przewidywalności.
-
Zachowania kompensacyjne – np. silna potrzeba kontroli, agresja, manipulowanie innymi, nadmierna zależność od dorosłych.
-
Trudności w relacjach z rówieśnikami – brak granic utrudnia naukę empatii, współpracy i rozwiązywania konfliktów.
-
Zahamowanie rozwoju emocjonalnego – dziecko zamiast skupiać się na zabawie i nauce, skupia się na przetrwaniu w grupie.
Rola nauczyciela – granice jako forma troski
Stawianie granic nie jest formą kontroli, lecz aktem pedagogicznej opieki i troski. Dzieci czują się bezpieczne tam, gdzie wiedzą, że dorosły „trzyma ramy”, reaguje na przemoc, zatrzymuje chaos, wyjaśnia i wspiera. W ten sposób nauczyciel staje się dla dziecka przewodnikiem, opiekunem i regulatorem emocji.
Skuteczne stawianie granic to:
-
jasne i zrozumiałe komunikaty (np. „Nie pozwalam na bicie. Jeśli jesteś zły, możesz powiedzieć mi o tym słowami.”),
-
konsekwencja – te same zasady obowiązują każdego dnia i każdego dziecka,
-
empatia połączona z stanowczością – „Rozumiem, że jesteś zły, ale nie wolno krzyczeć na kolegę.”
-
postawa dorosłego jako wzorzec – spokój, uważność, adekwatna reakcja,
-
tworzenie wspólnych zasad z dziećmi – aktywne włączanie dzieci w ustalanie norm.
Dlaczego dzieci potrzebują granic?
Dziecko, które doświadcza jasnych i stabilnych granic:
-
uczy się, czym jest odpowiedzialność,
-
potrafi nazywać i regulować swoje emocje,
-
wie, czego może oczekiwać od innych,
-
czuje się bezpieczne – bo dorosły nad wszystkim czuwa,
-
rozwija umiejętności społeczne w sposób adekwatny do wieku.
