Zachowania przedszkolaka a alkoholizm lub inne uzależnienia w rodzinie
Dziecko jako czuły barometr emocji
Dzieci w wieku przedszkolnym chłoną emocje z otoczenia jak gąbka. Choć nie rozumieją pojęć takich jak "uzależnienie", "alkoholizm", "współuzależnienie", to doskonale wyczuwają napięcie, chaos, lęk, a także zmiany nastrojów dorosłych. Dla nich najważniejsze jest poczucie bezpieczeństwa, bliskości i przewidywalności. W rodzinie dotkniętej uzależnieniem – zwłaszcza gdy problem jest zamiatany pod dywan – te potrzeby bardzo często nie są zaspokajane.
Co czuje dziecko?
Dziecko z rodziny z problemem uzależnienia może doświadczać silnych emocji, z którymi nie umie sobie poradzić. Często są to: lęk, niepewność, poczucie winy, smutek, złość. Dziecko może myśleć, że "coś zrobiło źle", "jest winne", "musi być grzeczne", "musi się starać bardziej". Takie przekonania są typowe dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych.
Typowe zachowania przedszkolaka
Dziecko nie powie wprost, że w domu dzieje się coś złego. Ale jego zachowanie często jest sygnałem:
-
wycofanie, niechęć do zabawy z rówieśnikami,
-
nadmierna grzeczność, lęk przed popełnieniem błędu,
-
trudności w koncentracji, nadpobudliwość,
-
agresja, impulsywność, bicie innych dzieci,
-
tiki nerwowe, jąkanie się, moczenie nocne,
-
silne reakcje na zmiany i brak rutyny,
-
nieadekwatna do wieku odpowiedzialność – np. opieka nad rodzeństwem, martwienie się o mamę lub tatę.
Często nauczycielki przedszkolne zauważają, że dziecko jest albo zbyt "dorosłe", albo nadmiernie "rozchwiane emocjonalnie", ale nie potrafią powiązać tego z sytuacją domową, jeśli nie ma bezpośredniego kontaktu z rodziną.
Mechanizmy obronne dziecka
Dzieci z rodzin uzależnionych wykształcają strategie przetrwania, które mogą wyglądać jak „niedojrzałe” zachowania, a w rzeczywistości są formą radzenia sobie z trudną sytuacją. Przykładowo:
-
Dziecko stara się być „niewidzialne” – by nie prowokować dorosłych.
-
Może zabiegać o uwagę, bo nie dostaje jej w domu.
-
Ucieka w świat wyobraźni, by odciąć się od rzeczywistości.
-
Próbuje opiekować się innymi, by zyskać poczucie wpływu.
Rola przedszkola i nauczyciela
Przedszkole może być jedynym bezpiecznym miejscem dla dziecka. Rolą nauczyciela nie jest diagnozowanie rodziny, ale obserwacja, zauważenie niepokojących sygnałów i reagowanie z empatią i troską. Warto:
-
dawać dziecku uwagę i poczucie, że jest ważne,
-
nie oceniać zachowań, ale szukać ich przyczyn,
-
wzmacniać poczucie wartości dziecka i jego emocje,
-
zapewniać rutynę, przewidywalność i ciepło,
-
skonsultować się ze specjalistą (psychologiem), jeśli coś budzi niepokój,
-
w delikatny sposób podejmować próbę rozmowy z rodzicami lub zgłosić sprawę do odpowiednich instytucji, gdy dziecko ewidentnie doświadcza przemocy, zaniedbania lub zagrożenia.
Dziecko z rodziny dotkniętej uzależnieniem potrzebuje szczególnego wsparcia emocjonalnego. Nierzadko zachowuje się inaczej niż jego rówieśnicy – nie dlatego, że „jest niegrzeczne”, ale dlatego, że żyje w emocjonalnym chaosie. To, co dla dorosłych jest ukrytą tragedią, dziecko przeżywa każdego dnia całym sobą.