Samotność wśród rówieśników – o przyczynach odrzucenia w zabawie
Odrzucenie w zabawie jako forma przemocy rówieśniczej w przedszkolu może mieć wiele źródeł. Choć przedszkolaki są dopiero na początku drogi doświadczania i rozumienia relacji społecznych, już na tym etapie mogą pojawić się wykluczenia. Przyczyny odrzucenia w zabawie bywają złożone i wynikają zarówno z indywidualnych cech dziecka, jak i z dynamiki grupy.
Skąd może wynikać odrzucenie w zabawie?
1. Różnice rozwojowe Dzieci rozwijają się w różnym tempie. Niektóre przedszkolaki mają już rozwinięte umiejętności społeczne, potrafią współpracować i komunikować się, inne dopiero się tego uczą. Dziecko, które gorzej mówi, ma trudność z rozumieniem reguł gry, wolniej reaguje lub nadmiernie się emocjonuje, może być wykluczane przez grupę, która dąży do spójności i płynnej zabawy.
2. Brak umiejętności społecznych Dziecko może nieświadomie naruszać granice innych – np. narzucać się, dominować, zabierać zabawki, nie przestrzegać zasad. Grupa może na to reagować wykluczeniem. Jest to reakcja obronna, która niestety rani i pogłębia izolację dziecka, które potrzebuje wsparcia, a nie odrzucenia.
3. Kierowanie się przez grupę liderem W grupie często wykształca się nieformalny lider, którego opinia wpływa na zachowania innych dzieci. Jeśli lider nie akceptuje danego dziecka i otwarcie to manifestuje, pozostałe dzieci mogą podążać za nim, nawet nie zdając sobie sprawy z krzywdy, jaką wyrządzają.
4. Niska samoocena dziecka Dzieci niepewne siebie, wycofane, lękliwe, często mają trudność z wchodzeniem w zabawę, a przez to bywają pomijane lub niezauważane. Jeśli nie potrafią się same włączyć, a nikt ich nie zaprosi, z czasem mogą zacząć unikać grupy, co prowadzi do jeszcze większej izolacji.
5. Różnice w wyglądzie, statusie społecznym lub języku Wiek przedszkolny to czas intensywnego odkrywania różnic. Dzieci mogą odrzucać kogoś, kto „jest inny” – mówi innym językiem, ubiera się inaczej, ma inny kolor skóry, zachowuje się nietypowo. Choć często wynika to z ciekawości i braku zrozumienia, może przyjąć formę odrzucenia.
6. Wzorce z domu Dzieci uczą się przez obserwację. Jeśli w domu słyszą negatywne oceny innych, wykluczające komentarze, jeśli sami są krytykowani lub odrzucani, mogą te wzorce przenosić do przedszkola, traktując je jako normalne formy relacji.
Co może zrobić nauczyciel?-
Obserwować grupę i wychwytywać mechanizmy wykluczenia.
-
Reagować natychmiast, kiedy pojawia się odrzucenie – nazwać je i zaprosić dziecko do wspólnej zabawy.
-
Modelować zachowania: pokazywać, jak zapraszać do zabawy, jak dzielić się, jak mówić „nie” z szacunkiem.
-
Wprowadzać zabawy integracyjne, które nie dzielą, lecz łączą.
-
Rozmawiać z dziećmi o emocjach, przyjaźni, różnicach – np. przez bajki terapeutyczne.
-
Wzmacniać pewność siebie dzieci wycofanych – np. przez dawanie im zadań, pozytywne wzmocnienia.
-
Współpracować z rodzicami i wspierać ich w rozwijaniu umiejętności społecznych dziecka również w domu.